Een greep uit het nieuws over Big Tech van de afgelopen tijd:

• Tiktok verwijdert alle video’s van Andrew Tate en David Icke.
• Twitter verwijdert het account van Donald Trump en censureert tweets van Thierry Baudet.
• Bol.com en Amazon verwijderen alle boeken over complottheorieën.
• YouTube verwijdert video’s die “desinformatie” zouden verspreiden over Corona en klimaat.
• Google laat geen zoekresultaten meer zien van “onbetrouwbare websites”.
• LinkedIn en Facebook verwijderen alle antivaccinatie-content.

Dit is allemaal nu aan de gang. Dit gaat precies zoals beschreven door Shoshana Zuboff, de hoogleraar aan de Harvard Business School die in haar boek over surveillancekapitalisme uit 2019 waarschuwde dat de grote techbedrijven bezig zijn met een machtsgreep.

Ze zegt dat deze “epistemische coupe” van Big Tech draait om de controle over kennis. Een epistemische coupe is een kenniscoupe. Want met alle data die Big Tech genereert, is ons gedrag steeds beter kenbaar, en zijn we makkelijker manipuleerbaar in ons waarheidsbeeld. En dat betekent dat we beter te controleren en te sturen zijn, makkelijker te hersenspoelen en te verdelen zijn, en sneller vatbaar zijn voor hun agenda op het gebied van macht en winst.

Zuboff beschrijft dat deze machtsgreep alleen mogelijk is als er eerst een lange tijd sprake is van “epistemische chaos”. Via de sociale media zouden mensen zo in hun eigen bubbels terecht komen, zo overspoeld raken met gekleurde en valse informatie, en zo van elkaar vervreemd raken, dat zijzelf gaan verlangen naar autoritaire top-down maatregelen om te bepalen wat er waar is en wat niet.

De vier fases van de epistemische coup van Big Tech volgens Shoshana Zuboff
1. Epistemische rechten: Big Tech eigent steeds meer rechten toe van gebruikers om hun eigen data en kennis te controleren en begrijpen. Big Tech biedt “gratis” diensten aan, maar gebruikers leveren de rechten over hun data steeds meer in, ten koste van autonomie en privacy.
2. Epistemische ongelijkheid: Er ontstaat steeds meer ongelijke verdeling van kennis en informatie tussen machtige techbedrijven met financiële en controlebelangen enerzijds, en individuele gebruikers die zich niet bewust zijn van hoe hun data wordt verzameld, verwerkt en gebruikt anderzijds.
3. Epistemische chaos: Er ontstaat steeds meer chaos en onduidelijkheid over welke kennis nog waar is en welke niet als gevolg van grootschalige manipulatie van informatie, de verspreiding van misinformatie, het ontstaan van filterbubbels en de erosie van privacy.
4. Epistemische dominantie: De chaos creëert gelegenheid voor een machtsgreep: Big Tech gaat zelf bepalen wat ‘misinformatie’ is en wat niet en gaat op die manier steeds meer over tot propaganda en censuur; gebruikers zelf worden zo moe van alle chaos op het gebied van kennis en informatie, dat zijzelf ook de behoefte gaan ontwikkelen aan top-down autoriteit die intervenieert.

De fase van epistemische chaos was volgens Zuboff in 2019 al volop bezig. Ik denk dat we kunnen constateren dat we nu in de daarop volgende (en laatste) fase zijn terecht gekomen van de Big Tech machtsgreep zoals Zuboff die beschreef: epistemische dominantie. De algoritmes en de “fact checkers” gaan nu steeds meer bepalen wat wij wel en niet mogen zien, wat er wel en niet waar is, en wat wel en niet gezegd mag worden.

Het lijkt voor de liberale mens zo goed en terecht wat er gebeurt, want de mensen en meningen die nu gecanceld worden ”zijn toch ook vreselijk”? Dit is wat epistemische chaos doet: mensen gaan verlangen naar hun eigen overheersing. Ze zien echter niet dat een groot en genuanceerd landschap van meningen en posities op één hoop worden gegooid en weg worden gezet als slecht.

Ze zien ook niet dat zijzelf buiten schot blijven: alle idiote doorgeslagen liberale, neoliberale, progressieve en zogenaamd “neutraal-wetenschappelijke” informatie wordt niet kritisch bekeken, en kan gewoon ongestoord verder radicaliseren.

Intussen wordt het echte gesprek gedoofd. Echte uitwisseling van standpunten is er steeds minder bij. We wennen steeds meer aan elkaar wegzetten, persoonlijk aanvallen en tot slecht mens bestempelen als we iemand tegenkomen met een andere mening.

Dit zijn allemaal hele duidelijke en hele zorgelijke voortekenen van het verdwijnen van het vrije woord en de vrije uitwisseling van verschillende perspectieven. Het is onmiskenbaar: we zien hier een totalitair regime in opbouw.

Wat zo bijzonder is aan de vorm van totalitarisme die we nu zien opkomen, is dat-ie in een liberaal, progressief en wetenschappelijk jasje komt. Dit totalitarisme is zo gevaarlijk omdat hij zich zo goed kan verstoppen. Het is een totalitarisme dat zich voordoet als zorg voor kwetsbaren, als betrokken bij de samenleving, als wetenschappelijk objectief, als technologisch vooruitstrevend, als vechtend voor gelijkheid en tegen discriminatie zelfs.

En terwijl wij ons beschermd voelen en denken dat we in een moderne Westerse samenleving van “vooruitgang” leven, leveren we stukje bij beetje onze macht in aan een monsterlijke alliantie van Big Tech, Big Pharma, Big Corp, Big Finance, het militair-industrieel complex, de veiligheidsdiensten, geneoliberaliseerde universiteiten en onze corrupte neoliberale overheden. Een alliantie die zich voordoet als onze bondgenoot, maar die in de praktijk drijft op uitbuiting, censuur, onderdrukking en manipulatie.

Het high-tech surveillancekapitalisme bereid de weg naar de engste vorm van totalitarisme die we ooit op aarde hebben gehad. Juist omdat het zo’n wolf in schaapskleren is, vindt de totalitaire coupe gewoon plaats in het hier en nu, ”in broad daylight”, onder onze ogen. Bovendien onderscheidt deze vorm van totalitarisme zich van andere vormen door de enorme wereldwijde institutionele, technologische en wetenschappelijke macht die het heeft.

Het is precies in deze zeer zorgelijke ontwikkelingen dat de koop van Twitter door Elon Musk, hoe onvolmaakt en problematisch ook, een heel belangrijk sprankje hoop biedt. De overname van Twitter komt precies op het goede moment: een verdeelde Big Tech-sector is uit elkaar te spelen en kan zijn epistemische dominantie minder goed vestigen.