Er bestaat in het woke gedachtengoed een groot misverstand over gender. Er wordt vaak gezegd dat de “gender binary” een westers onderdrukkend construct is. Dat inheemse volkeren niet met de gender binary leefden. En dat non-binaire mensen dus ook al bestonden in inheemse culturen, voordat die door het westen gekoloniseerd en beïnvloed werden.
Maar dit berust allemaal op een misverstand. Het is waar dat er in de antropologie veel is geschreven over het feit dat in veel inheemse culturen de genderrollen niet zo vastliggen en niet zo binair zijn ingevuld als in het westen.
Maar dat betekent niet dat die antropologen bedoelen dat er in inheemse culturen geen onderscheid werd gemaakt tussen man of vrouw, of mannelijk of vrouwelijk. Het betekent slechts dat het onderscheid minder rigide en meer fluïde werd ingevuld dan bij ons.
In veel inheemse culturen is alle ruimte voor wat wij nu noemen mannelijke vrouwen, vrouwelijke mannen, transgenders, drag en hermafrodieten. Maar al deze diversiteit werd gezien als variatie binnen het duale onderscheid tussen man en vrouw, mannelijk en vrouwelijk.
De genderdiversiteit en genderfluïditeit van inheemse culturen kon juist bestaan doordat men in die culturen veel bezig was met het verkennen van de vraag wat mannelijk en wat vrouwelijk precies is. Ze waren geïnteresseerd in de vraag op hoeveel manieren je allemaal man en vrouw kunt zijn, en invulling kunt geven aan je mannelijkheid en vrouwelijkheid. Ze waren niet bezig met het ontkennen van het bestaan van het onderscheid tussen mannelijk en vrouwelijk.
We kunnen in de westerse cultuur echt wel wat losser denken over gender. We zetten het onderscheid nu vaak teveel vast gebaseerd op ouderwetse stereotypes (mannen zijn nou eenmaal zus, vrouwen zijn nou eenmaal zo). Ook maken we soms onderscheid tussen de genders waar het misschien eigenlijk niet nodig is, zoals bij allerlei registraties of bij het plaatsen van een online bestelling. Ten slotte moeten we natuurlijk stoppen met mannelijkheid hoger waarderen dan vrouwelijkheid.
Maar we komen op een dwaalspoor terecht als we denken dat het emanciperend is om het onderscheid tussen mannelijk en vrouwelijk helemaal weg te poetsen. Verreweg de meeste mensen identificeren zich uiteindelijk primair als man of vrouw, ook binnen de LHBTI-groep. We weten dat het belangrijk is voor je mentale en fysieke gezondheid om een positieve identificatie met je primaire gender te hebben.
Mannelijk en vrouwelijk is een normaal en natuurlijk onderscheid en is in zichzelf geen cultureel bedenksel of onderdrukkend systeem. Het is een fundamenteel onderdeel van de kosmische orde.
Lees mijn artikel over de intrinsieke verbondenheid van de mens met mannelijk en vrouwelijk (2022):
Genderneutraliteit als dwaalspoor: waarom emancipatie niet zonder mannelijk en vrouwelijk kan
In inheemse culturen werden mannelijk en vrouwelijk vaak gezien als twee verschillende goddelijke energieën waar zowel mannen als vrouwen toegang toe hadden, via hun androgyne ziel. De vraag was hoe we de balans tussen die twee energieën in onszelf kunnen vinden als yin en yang, en niet hoe we er helemaal voorbij kunnen gaan.
Lees mijn artikel over de androgyne kern van de mens in De Correspondent (2021):
Wat we van jagers en verzamelaars over mannelijkheid en vrouwelijkheid kunnen leren
Het is een groot probleem als we gender teveel vastzetten zoals in het ouderwetse essentialistische denken. Maar het is net zo problematisch als we het helemaal losmaken zoals in het moderne constructivistische denken.
Binnen de woke-beweging wordt gender vaak afgeschilderd als iets wat we helemaal zelf kunnen bepalen, afhankelijk van hoe we ons die dag voelen. Alsof er een grote grabbelton is waar we naar believen pronouns en identiteiten uit kunnen grabbelen, zoals non-binair ons wil doen geloven.
Het onderscheid tussen mannelijk en vrouwelijk is geen cultureel bedenksel van mensen. Dit onderscheid is iets wat wij aantreffen in onze wereld, nog voor dat wij er sociaal en cultureel betekenis aan geven.
Het klopt dat we die betekenis op veel verschillende manieren kunnen geven, en dat we dat nu te nauw en beperkend hebben gedaan.
Maar het klopt niet dat we daarom het onderscheid tussen mannelijk en vrouwelijk nu helemaal los moeten laten. De vraag is hoe we het onderscheid ruimer en vrijer kunnen invullen, met meer ruimte voor fluïditeit en diversiteit.