De patriarchale samenleving heeft ons getraumatiseerd. De patriarchale cultuur heeft onze psyche gespleten, met trauma tot gevolg. Omdat alle mensen in de huidige tijd in meer of mindere mate patriarchaal gesocialiseerd zijn, kun je stellen dat alle mensen op dit moment wel in meer of mindere mate getraumatiseerd zijn.
Lees hoe het patriarchaat onze androgyne kern heeft gespleten, en hoe we die kunnen helen (2022):
Hoe het patriarchaat onze psyche heeft gespleten, en hoe we de schade kunnen herstellen
Trauma creëert zulk lelijk gedrag, dat we er doorgaans alles voor doen om daarvoor weg te kijken. Dit creëert in onszelf wat Carl Jung een ‘schaduwzijde’ noemde: een deel van onze persoonlijkheid dat niet geïntegreerd is, en waar we dus geen bewustzijn over hebben en geen verantwoordelijkheid voor nemen. Het is echter van groot belang dit wel aan te kijken en het achterliggende trauma te helen. De schaduwzijde is allesbehalve onschuldig, maar puur kwaadaardig en destructief.
Onze schaduwzijde heeft volgens Jung alles te maken met gender. De mens heeft een androgyne ziel (een ziel met mannelijke en vrouwelijke kanten), maar doordat we gesocialiseerd zijn in het patriarchaat, hebben we allemaal op een bepaalde manier geleerd om onze innerlijke vrouwelijke kant te verraden. En dit zelfverraad geeft kwaadaardigheid de kans om onze persoonlijkheid binnen te sluipen.
Lees mijn artikel over de androgyne kern van de mens in De Correspondent (2021):
Wat we van jagers en verzamelaars over mannelijkheid en vrouwelijkheid kunnen leren
Het patriarchaat drijft uiteindelijk op machtsongelijkheid: het mannelijke domineert over het vrouwelijke. Dat hebben we allemaal geïnternaliseerd in de vorm van autoritair, (passief) agressief en manipulatief gedrag, dat zich op allerlei expliciete en impliciete manieren kan uiten.
Daarin nemen we overigens vaak niet eens een actieve rol aan. Sommige personen dragen inderdaad een grote agressie in hun schaduw, maar er zijn ook mensen die agressie van anderen faciliteren zonder zelf het initiatief te nemen tot agressie. Daarnaast zijn er mensen die altijd graag neutraal willen blijven en op die manier wegkijken voor agressie van anderen, en weer anderen willen de agressie van anderen graag oplossen door eindeloos geduldig met ze te zijn.
Dit zijn allerlei manieren waarop we onbedoeld en onbewust medeplichtig zijn aan agressie, ook al uiten we die agressie zelf niet actief. Ook dit is schaduwgedrag. Er zijn zo dus vele expliciete en subtiele manieren waarmee onrechtvaardige autoriteit in onze sociale relaties in stand wordt gehouden.
De kwaadaardigheid van het patriarchaat wordt bovendien steeds gespiegeld in relaties. We laten autoritair en agressief gedrag het ene moment over ons heen komen, terwijl we dat het andere moment op anderen botvieren. Zolang we niet in het bewustzijn hebben hoe we ons door autoritaire krachten in ons leven laten afbeulen, zullen we ons naar anderen onbewust als een beul gedragen.
Het ideale startpunt om af te rekenen met onze schaduwzijde, is daarom bewustzijn ontwikkelen van de wijze waarop we onszelf door autoriteit ondergeschikt laten maken in allerlei alledaagse situaties. Dat is wat Jung “schaduwwerk” noemt. Als dat bewustzijn er is, zullen we vanzelf ook geen autoritaire rol naar anderen meer aannemen. Dit bewustzijn wordt volgens Jung ontwikkeld door steeds beter te leren luisteren naar onze boosheid.
Boosheid vertelt ons wanneer we in een ondergeschikte en onrechtvaardige positie worden geduwd, en welke energie we moeten aanboren om ons daaruit te bevrijden. De patriarchale mens associeert boosheid echter zo met ongehoorzaamheid en andere “slechte kwaliteiten”, dat het contact met deze emotie al in de vroege jeugd verstoord is geraakt. Dat contact herstellen is makkelijker gezegd dan gedaan.
Het patriarchaat heeft zich subtiel en onbewust zo diep in onze levens en onze psyche genesteld, dat het proces om onszelf hiervan te desocialiseren zeer heftig is. Om het contact met onze androgyne ziel te herstellen, zal diep in het eigen onbewuste gegraven moeten worden, en dat leidt geheid tot fundamentele turbulentie. Hierbij komen de eigen weggestopte donkere kanten steeds meer aan het licht, en dat is waarom Jung dit proces schaduwwerk noemt.
Jung definieert schaduwwerk als een diep mystiek proces, waarbij de relatie met het eigen zelfbesef zo overhoop wordt gehaald, dat dat niet anders kan dan via grote persoonlijke crises. In dit transformatieproces zal het oude leven volledig instorten. Om echt los te breken uit het patriarchaat, zullen allerlei offers gemaakt moeten worden in de vorm van oppervlakkig materieel bezit, en in de vorm van relaties die niet echt gelijkwaardig en wederkerig zijn.
Om deze ontwrichtende tijd zo goed mogelijk door te komen, is het van groot belang dat de persoon die het schaduwwerk doet, een onvoorwaardelijk vertrouwen ontwikkelt in de eigen emoties, en een rotsvast geloof in een goddelijk plan. Als de patriarchale neiging tot ratio en controle niet wordt losgelaten, is schaduwwerk gedoemd te mislukken.
Maar hoe zwaar het proces van schaduwwerk ook is: er voor weglopen, is uiteindelijk altijd de slechtste keus. Wie rondloopt met een grote schaduw waar geen bewustzijn over is, zal uiteindelijk veel destructie aanrichten. Of zoals Jung het zelf formuleerde:
“The psychological rule says that when an inner situation is not made conscious, it happens outside, as fate. That is to say, when the individual remains undivided and does not become conscious of his inner opposite, the world must perforce act out the conflict and be torn into opposing halves.” – Carl Jung, Aion, Christ: A Symbol of the Self, p. 70/71.
Schaduwgedrag komt eigenlijk voort uit oude overlevingsrollen. Het was ooit nuttig voor onze overleving, toen we ons als kind moesten handhaven in een onveilige omgeving. Het is begrijpelijk dat we dit gedrag hebben ontwikkeld, dus het is belangrijk dat we ruimhartig zijn met onszelf dit vergeven. Maar als we van het patriarchaat af willen, zullen we er wel verantwoordelijkheid voor moeten nemen en ermee moeten afrekenen. Het is daarbij belangrijk dat we de schaduwzijde in onszelf en anderen niet onderschatten. Zachte heelmeesters maken over het algemeen stinkende wonden in schaduwwerk.
Juist in deze tijd is dit innerlijk werk belangrijker dan ooit. Het kwaad grijpt momenteel om zich heen op aarde als nooit tevoren, en maakt misbruik van onze schaduwzijde en ongeheeld trauma. De enige oplossing is door de schaduw in jezelf en in anderen te confronteren. Alleen dan bereiden we de weg naar een nieuwe empathische wereld, waar het nu echt eens van moet komen voordat het kwaad zich definitief vestigt.